Hoe om te gaan met iemand die niet meer voor rede vatbaar is,
maar door chronische woede verduisterd?
Bomaanslag in
Manchester bij popconcert met veel jeugdige slachtoffers. Langzaamaan wordt
de verbeelding van de hel voor mij voorstelbaar. Voor daders van
verschrikkelijkheden een straf die nooit ophoudt: gepijnigd worden met aan
waanzin grenzende marteling, net niet erg genoeg om er aan dood te gaan, en dan
de volgende dag weer.
Godsdienst is een instinctief antwoord op vragen, behoeften
en verlangens, waar het leven mensen mee opzadelt, versterkt door
denktaligheid, inclusief verbeelding. Deze instinctieve basis zullen wij nooit
kwijtraken. Wel kunnen we haar overstijgen, door het ontwikkelen van
intelligentie. Hierdoor krijgen we oog voor andere, niet-instinctieve
mogelijkheden. De neiging om instinctief te reageren zal evenwel altijd blijven
bestaan, zeker in tijden stress en spanning. Het is de taak van cultuur en
beschaving om intelligentie, als de mogelijkheid om het instinctieve niveau te
overstijgen, te cultiveren en verder te ontwikkelen. Alleen zo houden we de
vlam van menswaardigheid brandende.
Levensbeschouwelijk wordt het grootste obstakel voor
wederzijds begrip gevormd door het al dan niet uitgaan van een bovennatuurlijke
werkelijkheid. De naturalist en de bovennaturalist hebben een radicaal
verschillend referentiekader, alsof beide in een andere wereld leven. Zelfs
zulke dagdagelijkse gevoelens als liefde en verdriet zijn in beider
referentiekaders ingebed in een netwerk van betekenissen en verwijzingen die
geheel van elkaar verschillen. In de praktijk kunnen zij elkaar ontmoeten als mens, maar hoe diep kan die
ontmoeting gaan zonder dat een van beide (of beide) moet inleveren aan
uitgesprokenheid? Vroeg of laat ontstaat er beleefde afstand, wil men het
contact goed houden.
Taak: de Europese cultuur en beschaving voeden met nieuwe
verbeelding en verhalen, metaforen en begrippen, die in staat stellen om in
veranderende omstandigheden menswaardigheid hoog te houden en verder te
ontwikkelen, niet alleen als idee, maar eerst en vooral in levende gedaanten,
in praktijken en instellingen en in de vorm van reminders (artistiek, filosofisch
en spiritueel).
Hoe beroerd moet je leven zijn, wanneer het weekend het
hoogtepunt is van de week, de vakantie dat van het jaar, en het pensioen dat
van je hele leven?
